Η μαστίχα της Χίου είναι η ρητινώδης έκκριση του μαστιχόδενδρου (Pistacia Lentiscus var. Chia). Πρόκειται για φυσική, αρωματική ρητίνη, που εκκρίνεται σε σχήμα δακρύων από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου, στις επιφανειακές τομές που τού προξενούν οι παραγωγοί με αιχμηρά εργαλεία. Δεν παράγεται πουθενά αλλού στο κόσμο και αποτελεί Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.)

Έχει ευρεία χρήση στη ζαχαροπλαστική και στη παραγωγή λικέρ, καθώς και στον αρωματισμό τροφίμων. Επίσης το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Ενώ έχει χρήση επίσης στην ιατρική, φαρμακευτική, ορθοδοντική, αρωματοποιία, κλπ.

Το Μουσείο Μαστίχας στην Χίο έρχεται να αναδείξει την ιστορία της καλλιέργειας και της επεξεργασίας αυτού του μοναδικού προϊόντος το οποίο αποτελεί αναμφίβολα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Η παραδοσιακή μαστιχοκαλλιέργεια έχει εγγραφεί από την UNESCO στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της Αυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (2014), δίνοντας  έμφαση στην διαχρονικότητα και την αειφορία του χιώτικου αυτού προϊόντος.

Με στόχο τη προβολή της κληρονομιάς αυτής, το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (ΕΣΠΑ 2007-2013) χρηματοδότησε τη δημιουργία του θεματικού/ τεχνολογικού Μουσείου Μαστίχας Χίου που βρίσκεται στα Μαστιχοχώρια, στη Νότια Χίο κοντά στο Πυργί στη θέση Ράχη (Τεπέκι).

Το έργο με δικαιούχο το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.), αφορά στη δημιουργία του Μουσείου Μαστίχας Χίου, δηλαδή στη διαμόρφωση του κτιρίου και του περιβάλλοντος χώρου, στην εγκατάσταση της μόνιμης έκθεσης, η οποία αναπτύσσεται εντός κτιρίου και στον περιβάλλοντα χώρο, στον εξοπλισμό των συμπληρωματικών βοηθητικών χώρων για την παροχή υπηρεσιών σύμφωνα με τις αρχές της σύγχρονης μουσειολογίας και ενέργειες πληροφόρησης και δημοσιότητας του Μουσείου.

Το κτηριακό συγκρότημα που στεγάζει το Μουσείο Μαστίχας Χίου, λόγω της έντονης κλίσης του οικοπέδου, καθώς και της οργάνωσης σημαντικού μέρους του σε αναβαθμούς, αποτελείται από δύο Πτέρυγες (Επάνω Πτέρυγα Α και Κάτω Πτέρυγα Β), που επικοινωνούν μεταξύ τους τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά.

Η Πτέρυγα Α στεγάζει όλες τις εισαγωγικές και συμπληρωματικές λειτουργίες του Μουσείου (Εκδοτήριο εισιτηρίων, Κυλικείο, Πωλητήριο, Αίθουσα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων, Γραφείο-Αναγνωστήριο, Παρασκευαστήριο) και αναπτύσσεται σε τρεις στάθμες. Η Πτέρυγα Β αναπτύσσεται σε δύο στάθμες και στεγάζει τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου. Σε όλες τις διαδρομές επιτρέπεται η πρόσβαση σε άτομα μειωμένης κινητικότητας.

Οι εκθεσιακές ενότητες αναπτύσσονται σε όλο το διατιθέμενο πλάτος της Πτέρυγας Β του κτηρίου, σε δύο στάθμες, ενώ μια ενότητα αναπτύσσεται στο ύπαιθρο, στον περιβάλλοντα χώρο. Ειδικότερα για τη στεγασμένη έκθεση, ο επισκέπτης οδηγείται στην προτεινόμενη διαδρομή, εντός κάθε μιας από τις ενότητες της έκθεσης, με τη βοήθεια εισαγωγικών πληροφοριακών κειμένων, καθώς και με τη χρήση αρχιτεκτονικών στοιχείων. Η μουσειολογική διαδρομή οδηγεί στον περιβάλλοντα χώρο, όπου αναπτύσσεται υπαίθρια έκθεση με τη δημιουργία μονοπατιού και των κατάλληλων εποπτικών μέσων, για μια προτεινόμενη διαδρομή οργανικά συνδεδεμένη με εκείνη της στεγασμένης έκθεσης του Μουσείου. 

Το έργο έγινε σε δύο φάσεις: Η Δημόσια Δαπάνη της Α' Φάσης της πράξης στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 ανήλθε στο ποσό των 5.315.611,10 ευρώ και ο επιλέξιμος για συγχρηματοδότηση Προϋπολογισμός σε 5.125.593,12 ευρώ. Η Β' Φάση της πράξης θα ολοκληρωθεί στο πλαίσιο της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 και ανέρχεται στο ποσόν των 724.3223,29 ευρώ.

Στο Μουσείο ο επισκέπτης ανακαλύπτει:

• την παραδοσιακή τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας

• παρατηρεί τη διαχείριση της μαστίχας ιστορικά και πώς αυτή διαμόρφωσε το αγροτικό και οικισμένο τοπίο της νότιας Χίου και των Μαστιχοχωρίων.

• ενημερώνεται για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση και μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους

• γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στις χρήσεις με τις οποίες η μαστίχα σήμερα ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο

• στην υπαίθρια έκθεση το κοινό έρχεται σε επαφή με το φυτό και το φυσικό περιβάλλον στο οποίο  ευδοκιμεί.

Η δημιουργία ενός άρτιου αισθητικά σύγχρονου μουσείου, αποτελεί αναμφίβολα ένα σημείο μοναδικού ενδιαφέροντος για τη Νότια Χίο το οποίο ενισχύει την τουριστική επισκεψιμότητα της περιοχής.

Τα εγκαίνια του μουσείου έγιναν τον Ιούνιου του 2016 παρουσία του ΠτΔ κ Προκόπη Παυλόπουλου.

Ιστοσελίδα: http://www.piop.gr/el/diktuo-mouseiwn/Mouseio-Mastixas/to-mouseio.aspx