Δύο σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες παρουσίασε σήμερα στο Υπουργικό Συμβούλιο ο Υπουργός Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, κ. Μιχάλης Χρυσοχοϊδης: το σχέδιο Νόμου «Περί Ανταγωνισμού» και το σχέδιο Νόμου «Απλοποίηση Αδειοδότησης Τεχνικών Επαγγελματικών Δραστηριοτήτων, Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων, Επιχειρηματικών Πάρκων και Λοιπές Διατάξεις».
Το Σχέδιο Νόμου «Περί Ανταγωνισμού», με μια σειρά από καινοτόμες και τολμηρές ρυθμίσεις, προβλέπει την ενίσχυση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της, καθώς και τη δημιουργία μηχανισμών διαφάνειας της λειτουργίας της, ώστε να ενισχυθεί ο υγιής ανταγωνισμός στην ελληνική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό τα μέλη της Επιτροπής αυξάνονται από 9 σε 12, βελτιώνεται ο τρόπος επιλογής τους με την πρόβλεψη για σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής σε όλες τις περιπτώσεις και εισάγεται ο θεσμός του Αντιπροέδρου.
Μεταξύ των σημαντικότερων παρεμβάσεων για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο της αγοράς περιλαμβάνεται η καθιέρωση ενός point system που καθορίζει τη σειρά με την οποία εξετάζονται οι διάφορες υποθέσεις βάσει αντικειμενικών και μετρήσιμων κριτηρίων. Επιπλέον, για πρώτη φορά προβλέπεται η σύσταση ανεξάρτητου Πειθαρχικού Συμβουλίου στο οποίο θα παραπέμπονται τα μέλη της Επιτροπής Ανταγωνισμού στην περίπτωση παράβασης των υποχρεώσεών τους.
Στο πλαίσιο της αύξησης της αποτελεσματικότητας και πάταξης της γραφειοκρατίας, στο νομοσχέδιο υπάρχει ρύθμιση, με την οποία επιβάλλεται η υποχρέωση γνωστοποίησης στην Επιτροπή συμπράξεων και συγκεντρώσεων μόνο όταν ο κύκλος εργασιών του συνόλου των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων είναι πάνω από τα 150.000.000 ευρώ και τουλάχιστον οι δύο από αυτές έχουν κύκλο εργασιών στην ελληνική αγορά μεγαλύτερο από 15.000.000 ευρώ. Ακόμη, επεκτείνεται το πεδίο αρμοδιότητας της Επιτροπής καθώς πλέον έχει το δικαίωμα να γνωμοδοτεί για οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση που ενδεχομένως εισάγει στρεβλώσεις και φραγμούς στην αγορά.
Στο νομοσχέδιο υπάρχει σειρά ρυθμίσεων που βελτιώνουν το μηχανισμό κυρώσεων και κινήτρων για τη συνεργασία των πολιτών με την Επιτροπή. Έτσι, για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα επιβολής προστίμων σε φυσικά πρόσωπα αλλά, ταυτόχρονα, επεκτείνεται το πρόγραμμα επιείκειας σε όσα φυσικά πρόσωπα εμπλέκονται σε καρτέλ και αποφασίζουν να συνεργαστούν με την Επιτροπή. Επίσης, οι κυρώσεις γίνονται πολύ πιο αυστηρές καθώς το πρόστιμο μπορεί να φτάσει μέχρι το 1 εκ. ¤ και η φυλάκιση τα 2 έτη (σε αντίθεση με τα 150.000 ¤ πρόστιμο και τους 6 μήνες φυλάκισης που ίσχυαν μέχρι σήμερα).
Το δεύτερο σχέδιο νόμου που παρουσιάστηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο αφορά στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος με την «Απλοποίηση Αδειοδότησης Τεχνικών Επαγγελματικών Δραστηριοτήτων, Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων, Επιχειρηματικών Πάρκων και Λοιπές Διατάξεις». Σχετικά με τα τεχνικά επαγγέλματα, το νομοσχέδιο έρχεται να ρυθμίσει χρόνια προβλήματα και δυσκολίες, καθώς η ισχύουσα νομοθεσία χρονολογείται από το 1934 και προβλέπει μεγάλο αριθμό αδειών (μόνο για 16 επαγγέλματα χορηγούνται σήμερα 204 άδειες!), αναφέρεται σε τίτλους σπουδών που σήμερα δεν ισχύουν, ενώ οι απαιτήσεις προϋπηρεσίας σε ορισμένες περιπτώσεις είναι τουλάχιστον υπερβολικές. Πλέον, δημιουργείται ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για κάθε επάγγελμα, περιορίζεται ο αριθμός των χορηγούμενων αδειών, καθιερώνονται σύγχρονες προϋποθέσεις και απαιτήσεις για τα απαιτούμενα επαγγελματικά προσόντα και τον τρόπο πιστοποίησής τους, δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα δημιουργίας εξειδικευμένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, ενώ οι διαδικασίες αδειοδότησης γίνονται απλές και διαφανείς.
Σχετικά με την αδειοδότηση για την εγκατάσταση-λειτουργία μεταποιητικών δραστηριοτήτων, το σχέδιο νόμου δίνει λύσεις σε χρόνια και σημαντικά προβλήματα για τους επιχειρηματίες, όπως είναι η επιβάρυνση σε χρόνο και κόστος, η αβεβαιότητα της επένδυσης, λόγω της αμφίβολης τελεσφόρησης της αδειοδότησης, η πολυδιάσπαση των σημείων διεπαφής επιχειρηματία-Δημοσίου και ο προβληματικός έλεγχος για τις περιβαλλοντικές, χωροταξικές και πολεοδομικές εγκρίσεις-αδειοδοτήσεις.
Εκτός από άλλες σημαντικές ρυθμίσεις που συμπεριλαμβάνονται σε αυτό το νομοσχέδιο, δίνεται επίσης η δυνατότητα στα Επιμελητήρια για σύσταση υπηρεσιών ισοδύναμων με τη Διεύθυνση Ανάπτυξης της Περιφέρειας, ώστε να επιταχύνεται η αδειοδοτική διαδικασία αλλά και να δημιουργείται υγιής άμιλλα.
Επίσης, με την Τυποποίηση Περιβαλλοντικών Όρων Χαμηλής Όχλησης και την ενσωμάτωσή της στην άδεια εγκατάστασης-λειτουργίας εκτιμάται ότι η διαδικασία αδειοδότησης θα μειωθεί κατά περίπου δύο μήνες με ταυτόχρονη μείωση του απαιτούμενου κόστους. Τέλος, για λόγους διαφάνειας, εισάγεται για πρώτη φορά η υποχρεωτική ανάρτηση σε κατάλληλα διαμορφωμένο διαδικτυακό τόπο του συνόλου των εγκρίσεων και αδειοδοτήσεων κάθε μιας επιχείρησης, καθώς και των αποτελεσμάτων σχετικών ελέγχων συμμόρφωσης με τους όρους των αδειών της.
Το τρίτο σημείο του σχεδίου νόμου αφορά στην καθιέρωση σύγχρονου και απλοποιημένου θεσμικού πλαισίου για την ίδρυση και λειτουργία Επιχειρηματικών Πάρκων και τη ρύθμιση θεμάτων διοίκησης, διαχείρισης και εποπτείας τους, ώστε να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα και η ανταγωνιστικότητα αλλά και να υπάρξουν δικλείδες ασφαλείας για την προστασία του περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Όπως τόνισε ο κ. Μιχάλης Χρυσοχοϊδης, τα δύο σχέδια νόμου «αποτελούν ένα σημαντικό βήμα για τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος ανταγωνιστικού, φιλικού προς τις υγιείς επιχειρήσεις, ευνοϊκού για την τόνωση του επιχειρηματικού κλίματος και κατ`Α επέκταση για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας.» Ο Υπουργός υπογράμμισε το γεγονός ότι τα νομοσχέδια αυτά δεν αποτελούν μόνο υποχρέωση που απορρέει από το Μνημόνιο του Μηχανισμού Στήριξης αλλά και «σημαντική πολιτική επιλογή και προτεραιότητα». Παρουσίασε μάλιστα και το πλαίσιο πρωτοβουλιών του Υπουργείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας για το επόμενο χρονικό διάστημα: «Ήδη σχεδιάζουμε και θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε εντός του 2010 ένα σχέδιο δράσης με συγκεκριμένα σημεία – ανατροπές για μια «Ελλάδα φιλική προς τις επιχειρήσεις», με καινούριες πρωτοβουλίες βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ενώ, εντός του πρώτου τριμήνου του 2011 προχωράμε στην παρουσίαση και την εφαρμογή του νόμου για την ίδρυση επιχειρήσεων σε μία μέρα με ολοκλήρωση του Γενικού Μητρώου Επιχειρήσεων».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της εισήγησης του Υπουργού στο Υπουργικό Συμβούλιο:  «Κύριε Πρόεδρε της Κυβέρνησης,
Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι,
Έχω σήμερα την τιμή να σας παρουσιάσω δύο σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες του Υπουργείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας στο πλαίσιο της συστηματικής μας προσπάθειας για την επανεκκίνηση της οικονομίας:
Α. το Σχέδιο Νόμου «Περί Ανταγωνισμού», μια κωδικοποίηση της υφιστάμενης νομοθεσίας περί ανταγωνισμού με πολλές καινοτόμες ρυθμίσεις που ενισχύει το θεσμικό ρόλο και την αποτελεσματικότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού , και
Β. το Σχέδιο Νόμου «Απλοποίηση Αδειοδότησης Τεχνικών Επαγγελματικών Δραστηριοτήτων, Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων, Επιχειρηματικών Πάρκων και Λοιπές Διατάξεις», ένα σχέδιο νόμου που εισάγει μια σειρά από σημαντικές βελτιώσεις στο επιχειρηματικό περιβάλλον.
Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω την παρουσίαση από το Σχέδιο Νόμου «Περί Ανταγωνισμού». Είναι κοινό μυστικό ότι στην ελληνική αγορά παρατηρούνται συχνά φαινόμενα που δε συνάδουν με τους όρους του υγιούς ανταγωνισμού. Και είναι επίσης γνωστό ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού, όπως λειτουργούσε μέχρι σήμερα, δεν ήταν σε θέση να επιτελέσει αποτελεσματικά το έργο της. Το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα που ουσιαστικά περιόριζε τόσο την ταχύτητα των αντιδράσεών της όσο και τη συνολική αποτελεσματικότητα του έργου της.
Όπως γνωρίζετε, η καλή λειτουργία της αγοράς υπό συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού αποτελεί για μας σημαντική πολιτική προτεραιότητα. Είναι ένας από τους κεντρικούς άξονες της πολιτικής μας για την αναθέρμανση της οικονομίας και τη διαμόρφωση ενός νέου αναπτυξιακού προτύπου για τη χώρα. Με το ίδιο λοιπόν πνεύμα που καταθέσαμε ήδη τις καινοτόμες πρωτοβουλίες μας για το ΕΤΕΑΝ, το νέο Επενδυτικό Νόμο, την Εθνική Στρατηγική για την Εξωστρέφεια, ερχόμαστε τώρα να νομοθετήσουμε για τη λειτουργία της αγοράς και τον ανταγωνισμό.
Ο νέος νόμος λοιπόν διαφέρει από όλες τις νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν στο πεδίο του ανταγωνισμού τα τελευταία 30 χρόνια. Και όχι μόνο λόγω της προωθημένης αντίληψης και φιλοσοφίας του. Διότι ο νόμος αυτός κωδικοποιεί τη σχετική νομοθεσία, που μετρά ήδη 15 τροποποιήσεις μετά την ψήφιση του Ν. 703/1977.
Έχουμε επομένως μπροστά μας ένα συστηματικό νομοθετικό κείμενο που σε 75 σελίδες, 11 κεφάλαια και 53 άρθρα παρουσιάζει όλο το ισχύον πλαίσιο με ενιαία δομή και κατανοητή γλώσσα. Και επιπλέον ενσωματώνει την Ελληνική, Ευρωπαϊκή και διεθνή εμπειρία και εισάγει ένα σύγχρονο πλαίσιο λειτουργίας για την Επιτροπή Ανταγωνισμού.
Η νομοθετική μας πρωτοβουλία βασίζεται σε 5 άξονες:
- Τη θεσμική θωράκιση της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
- Την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της δράσης της.
- Τη βελτίωση της διαφάνειας και της αντικειμενικότητας στη λειτουργία της.
- Τη διαμόρφωση ενός μηχανισμού ελέγχου και κυρώσεων ικανού να αποτρέπει αποτελεσματικά παραβατικές συμπεριφορές.
- Τον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας της Επιτροπής και την εναρμόνιση της λειτουργίας της με τα σύγχρονα Ευρωπαϊκά πρότυπα.
Ο στόχος μας είναι ξεκάθαρος. Θέλουμε να ενισχύσουμε θεσμικά το ρόλο της Επιτροπής Ανταγωνισμού, ώστε μέσα από την αποτελεσματικότερη λειτουργία της να εξασφαλίσουμε μια πιο υγιή και δυναμική αγορά. Αναγνωρίζουμε λοιπόν το ρόλο και τη σημασία της Επιτροπής Ανταγωνισμού, αναγνωρίζουμε τις μεγάλες δυνατότητες που έχει και διαμορφώνουμε το πλαίσιο που θα της επιτρέψει να λειτουργεί απρόσκοπτα.
Ενισχύουμε λοιπόν την Επιτροπή Ανταγωνισμού πρώτα απ`Α όλα αυξάνοντας τον αριθμό των μελών της. Από τα 9 μέλη φτάνουμε στα 12. Μάλιστα εισάγουμε και το θεσμό του Αντιπροέδρου που μέχρι σήμερα δεν υπήρχε και αναμένεται να συμβάλει στην εύρυθμη λειτουργία της Επιτροπής. Επιπλέον αφαιρούμε το δικαίωμα ψήφου από τον εισηγητή της εκάστοτε προς κρίση υπόθεσης, δείχνοντας με τον τρόπο αυτό την προσήλωσή μας στην αμεροληψία και τις αρχές της δίκαιης δίκης.
Ιδιαίτερη σημασία έχει ακόμη η αλλαγή του τρόπου διορισμού των μελών της Επιτροπής. Με το νέο νόμο όλα τα μέλη της Επιτροπής θα επιλέγονται πλέον με τη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, κάτι που μέχρι σήμερα δεν ίσχυε για τα απλά μέλη. Με την αλλαγή αυτή λοιπόν προσφέρουμε περισσότερη νομιμοποίηση σε όλα τα μέλη της Επιτροπής και έτσι αυξάνουμε το κύρος και τη δύναμή της.
Τον ίδιο στόχο υπηρετούν και οι σημαντικές ρυθμίσεις που εισάγουμε σχετικά με τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα για τα μέλη της. Καθιερώνουμε λοιπόν την υποχρέωση όλων των μελών να υποβάλλουν εγγράφως κατά το διορισμό τους την οποιαδήποτε σχέση επαγγελματικής συνεργασίας έχουν συνάψει για ένα διάστημα πενταετίας πριν την έναρξη της θητείας τους. Και βέβαια καθιστούμε επίσης υποχρεωτικό να επικαιροποιούν αυτή την ενημέρωση με οποιαδήποτε νέα συνεργασία τυχόν συνάπτουν κατά τη διάρκεια της θητείας τους.
Εισάγουμε λοιπόν τεκμήριο ασυμβίβαστου, τεκμήριο άμεσα επαληθεύσιμο, όταν εξετάζεται υπόθεση επιχείρησης με την οποία κάποιο μέλος διατηρούσε ή διατηρεί οποιεσδήποτε επαγγελματικές σχέσεις.
Τέλος, θεσμοθετούμε για όλα τα πρώην μέλη της Επιτροπής και για 2 χρόνια μετά τη λήξη της θητείας τους, απαγόρευση παράστασης ενώπιον της Επιτροπής αλλά και προσφυγής κατά αποφάσεών της στα δικαστήρια.
Θωρακίζουμε λοιπόν το κύρος της Επιτροπής σε πολλά επίπεδα. Και επίσης διασφαλίζουμε τη διαφάνεια στη λειτουργία της με πολύ συγκεκριμένα μέτρα.
Πρώτα απ`Α όλα εισάγουμε ένα point system που καθορίζει τη σειρά με την οποία εξετάζονται οι διάφορες υποθέσεις. Με άλλα λόγια υιοθετούμε κάποια αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια που σχετίζονται με το δημόσιο συμφέρον, τις εκτιμώμενες επιπτώσεις στον ανταγωνισμό και την προστασία του καταναλωτή προκειμένου να σταθμίζονται οι διάφορες υποθέσεις και να δίνεται προτεραιότητα στις πιο σημαντικές. Εξαλείφουμε έτσι κάθε υπόνοια για προνομιακή μεταχείριση ορισμένων επιχειρήσεων και εσκεμμένο «θάψιμο» κάποιων υποθέσεων.
Επιπρόσθετα προβλέπουμε για πρώτη φορά τη δημιουργία πειθαρχικού συμβουλίου στο οποίο θα παραπέμπονται τα μέλη της Επιτροπής. Το συμβούλιο αυτό θα είναι τριμελές και θα αποτελείται από προσωπικότητες αυξημένου κύρους: δύο ανώτατους δικαστικούς και έναν καθηγητή πανεπιστημίου, οι οποίοι εννοείται πως δεν θα έχουν καμία άλλη σχέση με την Επιτροπή.
Όσο για τον προϋπολογισμό της Επιτροπής, ο οποίος πάντοτε ενσωματώνεται στον προϋπολογισμό του Υπουργείου μας, ορίζεται πλέον ότι οφείλει να εγκρίνεται από τον αρμόδιο Υπουργό ενώ η εκτέλεσή του ελέγχεται από τη σχετική επιτροπή της Βουλής.
Αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της Επιτροπής, τώρα, που αποτέλεσε κατά καιρούς πεδίο αιτιάσεων και προβληματισμού, πρέπει να πω πως έχουν γίνει σημαντικές τομές. Επιβάλλουμε την υποχρέωση γνωστοποίησης στην Επιτροπή συμπράξεων και συγκεντρώσεων μόνο όταν ο κύκλος εργασιών του συνόλου των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων είναι πάνω από τα 150.000.000 ευρώ και τουλάχιστον οι 2 από αυτές έχουν κύκλο εργασιών στην ελληνική αγορά μεγαλύτερο από 15.000.000 ευρώ. Περιορίζουμε έτσι σημαντικά τον όγκο εργασίας της Επιτροπής αφαιρώντας ένα γραφειοκρατικό κομμάτι των καθηκόντων της που είχε διαπιστωθεί πως δεν ωφελούσε καθόλου ούτε το έργο της Επιτροπής ούτε τη λειτουργία της αγοράς.
Ταυτόχρονα ορίζουμε ότι οι υποθέσεις που δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Επιτροπής πρέπει να παραπέμπονται στις αρμόδιες υπηρεσίες εντός το πολύ 6 μηνών, ενώ οι προφανώς αβάσιμες καταγγελίες μπαίνουν στο αρχείο.
Επιπλέον προχωρούμε σε διοικητική αναδιάρθρωση της Επιτροπής δημιουργώντας μεικτές διευθύνσεις οικονομικής ανάλυσης και νομικής τεκμηρίωσης. Δίνουμε έτσι τέλος στο καθεστώς πλήρους διαχωρισμού των δύο κλάδων που επικρατούσε μέχρι σήμερα προκειμένου να βελτιώσουμε το συντονισμό, την ταχύτητα και την ποιότητα των αποφάσεων της Επιτροπής.
Και βέβαια επεκτείνουμε το πεδίο αρμοδιότητας της Επιτροπής δίνοντάς της το δικαίωμα να γνωμοδοτεί για οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση ενδεχομένως εισάγει στρεβλώσεις και φραγμούς στην αγορά. Η αναβαθμισμένη Επιτροπή Ανταγωνισμού επομένως μετατρέπεται σε έναν αποτελεσματικό προληπτικό μηχανισμό που ευνοεί την ανταγωνιστικότητα.
Το πλέγμα των ρυθμίσεών μας περιλαμβάνει, τέλος, μια σειρά από βελτιώσεις τόσο του μηχανισμού κυρώσεων όσο και των κινήτρων που παρέχονται για τη συνεργασία των πολιτών με την Επιτροπή. Αφενός λοιπόν δίνουμε για πρώτη φορά τη δυνατότητα στη Επιτροπή να επιβάλλει πρόστιμα σε φυσικά πρόσωπα, αφετέρου επεκτείνουμε αντίστοιχα το πρόγραμμα επιείκειας σε όσα φυσικά πρόσωπα εμπλέκονται σε υποθέσεις καρτέλ και αποφασίζουν να συνεργαστούν με την Επιτροπή. Κάνουμε έτσι πολύ πιο ισχυρά τα κίνητρα τόσο για την αποτροπή από τυχόν παραβατική συμπεριφορά, με την προσωποποίηση της ευθύνης, όσο και για τη συνεργασία με τις αρχές για την καταγγελία παράνομων πρακτικών, με την ιδιαίτερη μεταχείριση όσων αποφασίσουν να μιλήσουν.
Και βέβαια δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός πως οι κυρώσεις πια γίνονται πολύ πιο αυστηρές. Το πρόστιμο μπορεί να φτάσει μέχρι το 1.000.000 ευρώ και η ποινή φυλάκισης τα 2 έτη, ενώ μέχρι σήμερα οι αντίστοιχες ποινές έφταναν μέχρι τα 150.000 ευρώ για το πρόστιμο και τους 6 μήνες για την ποινή φυλάκισης.
Όπως αντιλαμβάνεστε, αγαπητοί συνάδελφοι, το Σχέδιο Νόμου «Περί Ανταγωνισμού» εισάγει πράγματι μια σειρά από καινοτόμες και τολμηρές ρυθμίσεις που πιστεύουμε πως μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Από όσα ήδη σας ανέφερα, και φυσικά δεν εξαντλούν όλα όσα προβλέπονται σε αυτό το εκτενέστατο νομοθέτημα, γίνεται σαφές πως ενισχύουμε την επιτροπή ανταγωνισμού επιδιώκοντας μέσα από την επαρκή και αποτελεσματική λειτουργία της να ενισχύσουμε και να επιβάλουμε τον υγιή ανταγωνισμό στην ελληνική αγορά και την επιχειρηματική μας πραγματικότητα.
Μια επιχειρηματική πραγματικότητα στην οποία κατεξοχήν αναφέρεται το δεύτερο Σχέδιο Νόμου που έχω την τιμή να σας παρουσιάζω σήμερα:
Το σχέδιο νόμου για τη βελτίωση επιχειρηματικού περιβάλλοντος με την Απλοποίηση Αδειοδότησης Τεχνικών Επαγγελματικών Δραστηριοτήτων, Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων και Επιχειρηματικών Πάρκων.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι το θεσμικό πλαίσιο που διέπει σήμερα τα τεχνικά επαγγέλματα και δραστηριότητες όπως, εγκατάστασης, συντήρησης και χειρισμού ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, ηλεκτροσυγκολλήσεις, οξυγονοκολλήσεις κ.λ.π., χρήζει εκσυγχρονισμού και απλοποίησης.
'Αλλωστε ενδεικτικό της ανάγκης για σημαντικές και ουσιαστικές αλλαγές είναι το γεγονός, ότι ο τελευταίος νόμος που ρύθμιζε τα τεχνικά επαγγέλματα είχε εκδοθεί το 1934.
Από την παρούσα νομοθεσία προκύπτουν λοιπόν μια σειρά από πολλά και σημαντικά προβλήματα, που αποτελούν τροχοπέδη στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ίδιων των επαγγελμάτων.
Παρατηρούνται λοιπόν προβλήματα και δυσκολίες στην πρόσβαση στο επάγγελμα, αφού απαιτείται μεγάλος αριθμός αδειών, για την ίδια κατά βάση επαγγελματική δραστηριότητα, ενώ οι απαιτήσεις προϋπηρεσίας σε ορισμένες περιπτώσεις είναι τουλάχιστον υπερβολικές. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η περιορισμένη δυνατότητα άσκησης παρεμφερούς δραστηριότητας χωρίς τη λήψη αντίστοιχης άδειας.
Παράλληλα, προβλήματα υπάρχουν και στην εφαρμογή της ίδιας της νομοθεσίας, αφού για μια άδεια έχουν εφαρμογή ταυτόχρονα πολλές, συνισχύουσες διατάξεις, που τις περισσότερες φορές αναφέρονται σε τίτλους σπουδών, που σήμερα δεν ισχύουν, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται καθυστερήσεις κατά την αδειοδότηση.
Προβλήματα όμως εντοπίζονται και στη διενέργεια των εξετάσεων από τις περιφερειακές υπηρεσίες, λόγω του μη καθορισμού με σαφήνεια της κατά περίπτωση εξεταστέας ύλης και της μη διαθεσιμότητας τεχνικών μέσων και κατάλληλης υποδομής. Παράγοντες που δημιουργούν καθυστερήσεις και συνθήκες αδιαφάνειας.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο φιλοδοξεί να πραγματοποιήσει σημαντικές τομές αλλά και να απαντήσει στα παραπάνω προβλήματα με τρόπο ωφέλιμο για τους επαγγελματίες αλλά και για την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.
1) Προχωρούμε λοιπόν σε ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για κάθε επάγγελμα αφού με το παρόν νόμο – πλαίσιο προβλέπεται να εκδοθούν 6 Προεδρικά Διατάγματα, με τα οποία θα ρυθμιστούν όλα τα ειδικότερα θέματα και για τα 16 τεχνικά επαγγέλματα, 2 Προεδρικά Διατάγματα για τη ρύθμιση θεμάτων οριζόντιου ή και ειδικού για τα επαγγέλματα, χαρακτήρα, όπως η διαδικασία αδειοδότησης των νομικών προσώπων, καθώς και 5 Υπουργικές αποφάσεις, διαδικαστικού χαρακτήρα.
2) Περιορίζουμε τον αριθμό των χορηγούμενων αδειών, ώστε το είδος και ο αριθμός τους να ανταποκρίνονται σε πραγματικές ανάγκες της οικονομίας.
Να σας αναφέρω ενδεικτικά, ότι από τις 68 άδειες που εκδίδονται σήμερα για τους χειριστές μηχανημάτων έργου εκτιμάται ότι ο αριθμός αυτός θα περιοριστεί σε 16 άδειες, οι 54 άδειες για τους πρακτικούς μηχανικούς θα περιοριστούν σε 12, οι 15 για τους υδραυλικούς σε 3 άδειες.
3) Καθιερώνουμε σύγχρονες προϋποθέσεις και απαιτήσεις όσον αφορά τα απαιτούμενα επαγγελματικά προσόντα και τον τρόπο πιστοποίησής τους.
Προβλέπεται, δηλαδή, η δυνατότητα υποκατάστασης της προϋπηρεσίας με την παρακολούθηση εξειδικευμένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης.
4) Παρέχουμε τη δυνατότητα δημιουργίας εξειδικευμένων φορέων επαγγελματικής κατάρτισης, η οποία σήμερα δεν υπάρχει.
5) Κάνουμε τις διαδικασίες αδειοδότησης πιο απλές και διαφανείς.
Ένα κρίσιμο ζήτημα το οποίο είναι ιδιαίτερα προβληματικό, αν αναλογιστεί κανείς, ότι σήμερα δεν προβλέπονται ειδικές προθεσμίες για την έκδοση των αδειών ή τη διεξαγωγή των εξετάσεων, οι οποίες διενεργούνται μόνο από τις Διευθύνσεις Ανάπτυξης των οικείων Νομαρχιών και σε χρονικά διαστήματα που οι ίδιες ορίζουν.
Για το λόγο αυτό:
α) Καθιερώνουμε χρονικές προθεσμίες για την έκδοση των αδειών, οι οποίες κυμαίνονται από 1 έως 4 μήνες, ανάλογα με την ανάγκη ή μη υποβολής του ενδιαφερόμενου σε εξετάσεις,
β) δίνουμε τη δυνατότητα υποστήριξης των εξετάσεων είτε από τις αρμόδιες αρχές της έδρας της Περιφέρειας είτε από φορείς του Ιδιωτικού ή Δημοσίου Τομέα, οι οποίοι, αφού αξιολογηθούν από το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης, αδειοδοτούνται από τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων,
γ) ορίζεται συγκεκριμένη εξεταστέα ύλης, που θα είναι ίδια για όλους όσους διενεργούν εξετάσεις,
και δ) καθορίζεται αντιπροσωπευτική συγκρότηση των εξεταστικών επιτροπών και της εκπαίδευσης των μελών των εξεταστικών επιτροπών.
Το παρόν θεσμικό πλαίσιο αποτελεί λοιπόν ένα σημαντικό βήμα στον εκσυγχρονισμό της αδειοδότησης των εν λόγω τεχνικών δραστηριοτήτων, αφού ουσιαστικά θα αναμορφωθεί το απαρχαιωμένο σήμερα θεσμικό πλαίσιο και θα αντικατασταθεί με ένα νέο και σύγχρονο, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των νέων τεχνολογιών, θα ενθαρρύνει την εργασιακή κινητικότητα και θα υποστηρίζει την επιχειρηματικότητα και τις συνθήκες ανταγωνισμού της ελληνικής οικονομίας.
Κυρίες και κύριοι Συνάδελφοι,
Στο ίδιο σχέδιο νόμου περιλαμβάνεται και η αδειοδότηση σχετικά με την εγκατάσταση - λειτουργία των μεταποιητικών δραστηριοτήτων. Ο υφιστάμενος νόμος του 2005 χρήζει ουσιαστικής αναμόρφωσης και αυτό διότι τόσο από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες εφαρμογής του, όσο και από τους ιδιώτες επιχειρηματίες έχουν εντοπιστεί σημαντικά προβλήματα. Τα προβλήματα αυτά μπορούν εν συντομία να συνοψιστούν στα εξής:
Επιβάρυνση σε χρόνο:
Ακόμα και μια χαμηλής όχλησης δραστηριότητα μπορεί να χρειαστεί για να συγκεντρώσει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και να λάβει την απαραίτητη για τη λειτουργία της άδεια σε 3 ως 6 μήνες, χωρίς να συνυπολογιστεί ο χρόνος προετοιμασίας του φακέλου. Σε μεγαλύτερης όχλησης δραστηριότητες ο χρόνος αυτός μπορεί να φτάνει ή και να ξεπερνάει σε ορισμένες περιπτώσεις τους 24 μήνες.
Επιβάρυνση σε κόστος:
Το ποσό που απαιτείται να καταβάλει για την αδειοδότηση της μια χαμηλής όχλησης δραστηριότητα (αμοιβές μηχανικών, μελέτες, παράβολα κ.λ.π.) ανέρχεται σε ¤5.000 (χωρίς να περιλαμβάνεται η άδεια οικοδομής), ενώ μία μέσης όχλησης δραστηριότητα απαιτείται να καταβάλλει μεταξύ 7 - 10% του προϋπολογισμού της επένδυσής της.
Αβεβαιότητα επένδυσης:
Λόγω πολλών συναρμοδιοτήτων, πολυνομίας, πληθώρας δικαιολογητικών, πολλαπλής αδειοδότησης, έλλειψης χρήσεων γης, έλλειψης τυποποιημένων δικαιολογητικών κ.λ.π. δημιουργείται σημαντική αβεβαιότητα ως προς την παραγόμενη αδειοδότηση και ως προς την τελεσφόρηση του αιτήματος.
Σημεία Διεπαφής Επιχειρηματία - Δημόσιου:
Στην αδειοδοτική διαδικασία η Διεύθυνση Ανάπτυξης δεν μπόρεσε να παίξει τον ρόλο του “one stop shop” με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά σημεία διεπαφής δημοσίου και επιχειρηματία, γεγονός που οδήγησε πολλές φορές σε διασταλτική ή και κατασταλτική ερμηνεία των νόμων και των εγκυκλίων.
Περιβαλλοντικά Προβλήματα - Ελλιπής έλεγχος:
Οι περιβαλλοντικές και η χωροταξικές και πολεοδομικές εγκρίσεις-αδειοδότηση, αποτελούν το σημαντικότερο πρόβλημα στο χρόνο και το κόστος για την αδειοδότηση δραστηριοτήτων. Επομένως, η νομοθεσία απαιτείται μιας σημαντικής απλοποίησης μιας και πολλές φορές ζητείται να εφαρμόζεται ανεξαρτήτως του πραγματικού κινδύνου για το περιβάλλον, ενώ σε πολλά σημεία η εθνική νομοθεσία υπερβάλει σε σχέση με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας.
Με το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου κάνουμε, λοιπόν, μία σημαντική προσπάθεια να υπερβούμε τα προβλήματα αυτά, και να αλλάξουμε το μοντέλο αδειοδότησης στη χώρα. Από την λογική του πρώτα «ελέγχω» και μετά «αδειοδοτώ» να λειτουργήσει ένα μοντέλο πρώτα «αδειοδοτώ» (αφού έχω θέσει τις απαιτήσεις μου) και μετά «ελέγχω», για τις δραστηριότητες χαμηλής όχλησης. Για τις δραστηριότητες μέσης όχλησης προβλέπεται η τήρηση των απαιτήσεων και μέσω αυξημένης ευθύνης του αδειοδοτούμενου (μέσω των εγγυητικών επιστολών), ενώ για τις δραστηριότητες υψηλής όχλησης παραμένει ο αρχικός έλεγχος λόγω του μεγέθους του κινδύνου που ενέχουν.
'Αλλη μια σημαντική αλλαγή είναι ότι δίνεται πλέον στα Επιμελητήρια της χώρας η δυνατότητα σύστασης υπηρεσίας με τις ίδιες αρμοδιότητες με αυτές της Διεύθυνσης Ανάπτυξης της Περιφέρειας ως ένας ισοδύναμος μηχανισμός. Στόχος μας, η επιτάχυνση της αδειοδοτικής διαδικασίας και η δημιουργία ενός παράλληλου μηχανισμού με αυτόν της περιφερειακής διοίκησης, ο οποίος από τη μια θα ενισχύει την αδειοδοτική υπηρεσία προς τις επιχειρήσεις, ενώ θα μπορεί και να λειτουργήσει και ως μοχλός για τη δημιουργία υγιούς άμιλλας.
Παράλληλα, συστήνεται σε κεντρικό επίπεδο ένα διυπουργικό όργανο (ΥΠΑΑΝ & ΥΠΕΚΑ κατ`Α ελάχιστον), το οποίο θα έχει κύρια αρμοδιότητα τον συντονισμό των υπηρεσιών εφαρμογής του νόμου, την παρακολούθηση εφαρμογής του και την υποβολή προτάσεων προς την πολιτική ηγεσία για βελτιώσεις και διορθώσεις. Απώτερος σκοπός είναι η συνύπαρξη και η στενή συνεργασία τριών διευθύνσεων (βιομηχανία, περιβάλλον, χωροταξία) σε ένα όργανο με συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
Προβλέπεται, παράλληλα με την κανονική λειτουργία των υπηρεσιών της Περιφέρειας, η δυνατότητα δημιουργίας Ομάδα Διοίκησης Έργου Αδειοδότησης υπό τον Περιφερειάρχη, η οποία θα στελεχώνεται από υπαλλήλους όλων των Διευθύνσεων της Περιφέρειας που εμπλέκονται στην διαδικασία αδειοδότησης. Έργο της θα είναι η αδειοδότηση των μεταποιητικών επιχειρήσεων, εισηγούμενη θετικά ή αρνητικά προς τον Αντιπεριφερειάρχη.
Όπως προαναφέρθηκε, τα σημαντικότερα θέματα κόστους και χρόνου αδειοδότησης σχετίζονται με διαδικασίες και νομοθεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Στα πλαίσια αυτά έγινε μια επισταμένη εργασία από την ομάδα έργου για παρεμβάσεις στην νομοθεσία του ΥΠΕΚΑ σε θέματα χωροταξίας-πολεοδομίας και στα περιβαλλοντικά.
Προχωρούμε λοιπόν σε σειρά ρυθμίσεων που προστατεύουν την επιχειρηματικότητα. Ενδεικτικά αναφέρω την Τυποποίηση Περιβαλλοντικών Όρων Χαμηλής Όχλησης και ενσωμάτωσή τους στην άδεια εγκατάστασης-λειτουργίας.
Με τη ρύθμιση αυτή εκτιμάται η μείωση κατά περίπου 2 μήνες της διαδικασίας αδειοδότησης. Θα έχουμε μείωση των εμπλεκομένων υπηρεσιών, μείωση των απαιτούμενων μελετών και τελικά μείωση του κόστους αδειοδότησης για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Σημειώνεται ότι από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν προβλέπεται απαίτηση για περιβαλλοντική μελέτη για το 70% από αυτές τις δραστηριότητες οι οποίες αποτελούν περίπου και το 80 % των αδειοδοτήσεων στην χώρα.
Τέλος, στα πλαίσια της ευρύτερης κυβερνητικής λογικής και του προγράμματος ΔΙΑΥΓΕΙΑ, εισάγεται η υποχρεωτική ανάρτηση σε κατάλληλα διαμορφωμένο δικτυακό τόπο του συνόλου των εγκρίσεων και των αδειοδοτήσεων κάθε μίας επιχείρησης ξεχωριστά, καθώς και των αποτελεσμάτων σχετικών ελέγχων συμμόρφωσης με τους όρους των αδειών της για λόγους διαφάνειας.
Κυρίες και κύριοι Συνάδελφοι,
Η καθιέρωση θεσμικού πλαισίου για την ίδρυση και λειτουργία Επιχειρηματικών Πάρκων και η ρύθμιση θεμάτων διοίκησης, διαχείρισης και εποπτείας τους, αποτελεί το τρίτο σημείο του σχεδίου νόμου.
Στόχος της παρέμβασής μας είναι η διευκόλυνση της επιχειρηματικής δράσης στο πλαίσιο εφαρμογής του εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού, η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της ανταγωνιστικότητας, η ρύθμιση της άναρχης χωροθέτησης των επιχειρήσεων, η διευκόλυνση της ανάπτυξής τους και η επίτευξη οικονομιών κλίμακας για τις επιχειρήσεις από τη χρήση κοινών υποδομών. Και όλα αυτά, λαμβάνοντας ασφαλώς υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών,
Για το λόγο αυτό, προωθούμε 8 σημαντικές και αναγκαίες ρυθμίσεις:
Πρώτον, καθιερώνεται ξεκάθαρη ορολογία που απηχεί τις σύγχρονες τάσεις και ταιριάζει στις σημερινές ανάγκες. Καθιερώνεται σαν έννοια το Επιχειρηματικό Πάρκο αντί της Βιομηχανικής Περιοχής ή του Βιομηχανικού – Βιοτεχνικού Πάρκου αντανακλώντας τη μετακίνηση της ελληνικής οικονομίας από τα στενότερα όρια της μεταποίησης σε ευρύτερες επιχειρηματικές δομές. Καθορίζονται όλες οι δυνατές μορφές των Επιχειρηματικών Πάρκων με βάση το είδος των δραστηριοτήτων που μπορούν να εγκατασταθούν σε αυτά.
Δεύτερον, εισάγονται και αποσαφηνίζονται οι όροι ανάπτυξη, διοίκηση και διαχείριση Επιχειρηματικών Πάρκων, ενώ προσδιορίζονται ευκρινώς τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις όλων των εμπλεκομένων φορέων.
Τρίτον, εξασφαλίζεται η τήρηση ενός βασικού πυρήνα μεταποιητικής δραστηριότητας, και παράλληλα διευρύνεται το φάσμα των κατηγοριών των επιχειρήσεων που επιτρέπεται να εγκατασταθούν στα επιχειρηματικά πάρκα, αφού παρέχεται η δυνατότητα επέκτασης της επιχειρηματικής δράσης σε νέους και δυναμικά αναπτυσσόμενους τομείς όπως είναι τα logistics, τα ερευνητικά κέντρα και εργαστήρια που σχετίζονται µε εφαρμοσμένη βιομηχανική και ενεργειακή έρευνα, παραρτήματα πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και κέντρα τεχνολογικής υποστήριξης των επιχειρηματιών και των επιχειρήσεων, το εμπόριο, καθώς επίσης και δραστηριότητες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ή και φυσικό αέριο.
Τέταρτον, εξασφαλίζεται η ταχεία αξιολόγηση ώριμων σχεδίων που έχουν υποβληθεί από αξιόπιστους και φερέγγυους φορείς, καθώς και η τήρηση της αρχής της διαφάνειας μέσω της ενημέρωσης και της συνεργασίας αυτών με τους ιδιοκτήτες της προς οργάνωση έκτασης και των ενδεχομένως υφιστάμενων επιχειρήσεων.
Πέμπτον, απλοποιείται η διαδικασία αδειοδότησης επιχειρήσεων εντός επιχειρηματικών Πάρκων και θεσμοθετούνται μια σειρά από οικονομικά, πολεοδομικά και διοικητικά κίνητρα για την εγκατάσταση επιχειρήσεων σε αυτά.
Ενδεικτικά να σας αναφέρω ότι δεν θα απαιτείται πλέον Προκαταρτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση, άδεια εγκατάστασης και άδεια διάθεσης υγρών αποβλήτων, ενώ ειδικά για τις δραστηριότητες χαμηλής όχλησης, που αφορούν στο μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων, και σε κάποιες περιπτώσεις η έγκριση περιβαλλοντικών όρων συγχωνεύεται με την άδεια λειτουργίας.
Αντίθετα, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, αποθαρρύνεται η εγκατάσταση μονάδων εκτός Επιχειρηματικών Πάρκων ή άλλων οργανωμένων χώρων υποδοχής επιχειρήσεων μέσω της άρσης των παρεκλίσεων στους συντελεστές δόμησης και κάλυψης που ισχύουν ως σήμερα .
Έκτον, ενισχύεται η διοίκηση - διαχείριση των Επιχειρηματικών Πάρκων που προικίζεται με σημαντικές αρμοδιότητες, έσοδα αλλά και ευθύνες. Παρέχεται η δυνατότητα για αυτοδιαχείριση του Πάρκου από τους ιδιοκτήτες/επιχειρηματίες μέσα σε συγκεκριμένα όμως πλαίσια, ώστε η απαλλαγή από άδειες και εγκρίσεις να συμβαδίσει με πιο αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος.
Έβδομον, συμπεριλαμβάνεται στη μελέτη βιωσιμότητας του Επιχειρηματικού Πάρκου το κόστος των έργων εξωτερικής υποδομής, τα οποία προσδιορίζονται κατά την έγκριση αυτού και προβλέπεται ο τρόπος υλοποίησής τους από τους αρμόδιους φορείς.
Όγδοο, προβλέπεται για περιοχές όπου υπάρχουν άτυπες βιομηχανικές συγκεντρώσεις, ειδική διαδικασία περιβαλλοντικής εξυγίανσης, με δίκαιο επιμερισμό του κόστους, ώστε να δημιουργηθούν κοινές υποδομές, χωρίς να πλήττεται η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και να τηρείται η γενική αρχή «Ο ρυπαίνων πληρώνει».
Κυρίες και κύριοι Συνάδελφοι,
Το παρόν σχέδιο νόμου, όπως ακριβώς και αυτό που σας παρουσίασα ακριβώς πριν, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος ανταγωνιστικού, φιλικού προς τις υγιείς επιχειρήσεις, ευνοϊκού για την τόνωση του επιχειρηματικού κλίματος και κατ`Α επέκταση για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας.
Είναι ένα σχέδιο νόμου που αποτελεί μεν υποχρέωσή μας που απορρέει από το Μνημόνιο του Μηχανισμού Στήριξης, αποτελεί εντούτοις για το Υπουργείο μας σημαντική πολιτική επιλογή και προτεραιότητα.
Οι πρωτοβουλίες μας όμως για να αντιστρέψουμε την πτωτική πορεία της Ελλάδας σε ό,τι αφορά τους δείκτες επιχειρηματικού περιβάλλοντος και να διαμορφώσουμε παράλληλα ένα ελκυστικό περιβάλλον για την υγιή επιχειρηματικότητα, δεν σταματάνε εδώ.
Ήδη σχεδιάζουμε και θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε εντός του 2010 ένα σχέδιο δράσης με συγκεκριμένα σημεία – ανατροπές για μια «Ελλάδα φιλική προς τις επιχειρήσεις», με καινούριες πρωτοβουλίες βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ενώ, εντός του πρώτου τριμήνου του 2011 προχωράμε στην παρουσίαση και την εφαρμογή του νόμου για την ίδρυση επιχειρήσεων σε μία μέρα με ολοκλήρωση του Γενικού Μητρώου Επιχειρήσεων.
Για εμάς, η επανεκκίνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας και η ανάταξη της ελληνικής οικονομίας βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων. Την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας.
Για την επίτευξη του στόχου αυτού, η διαμόρφωση ενός φιλικού και ελκυστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα λειτουργεί στο πλαίσιο μια υγιούς και ανταγωνιστικής αγοράς αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση. Και βασική συνισταμένη και των δικών μας πολιτικών και πρωτοβουλιών.
Σας ευχαριστώ».
|
επιστροφή
infoepan@mou.gr
